Instrumenty pochodne - nowy, stary problem

27 marca 2009 r.

W kontekście toczącej się dyskusji na temat możliwości unieważnienia bądź zmiany umów instrumentów pochodnych, warto wskazać na doświadczenia innych państw. Spory bardzo podobne do tych, które zaczynają się dopiero w Polsce zakończyły się już bowiem w USA, Indiach, Austrii czy Indonezji.

Stany Zjednoczone - sprawa Gibson Greetings, Inc.

Najbardziej znane spory odnośnie umów instrumentów pochodnych, które toczyły się przed sądami amerykańskimi dotyczą umów zawieranych przez Bankers Trust. W połowie lat 90-tych ta instytucja należała do największych dostawców instrumentów pochodnych dla przedsiębiorców.
 

Jednym z klientów Bankers Trust była firma Gibson Greetings - producent wizytówek i papieru do opakowań. W 1991 r. Gibson Greetings wyemitował wysoko oprocentowane papiery dłużne o wartości ponad 50 mln dolarów, jednakże spadek stóp procentowych w latach następnych i brak środków na spłatę spowodował, że Gibson Greetings zainteresował się instrumentami pochodnymi. W ramach zawartych z Bankers Trust kontraktów Gibson Greetings zastrzegł, że jego strata nie może przekroczyć 3 mln dolarów. W wyniku pierwszych transakcji Gibson Greetings zarobił ok. 260 tys. dolarów, w związku z czym firma zdecydowała się na bardziej zaawansowane instrumenty pochodne, zawierając łącznie 29 powiązanych kontraktów na instrumentach pochodnych o różnobrzmiących, często mylnych nazwach, w które zainwestowała łącznie ponad 13 mln dolarów.

Specyficzną cechą tych instrumentów było wysokie lewarowanie transakcji oraz fakt, że były to instrumenty rynku pozagiełdowego, a więc w pewnych okolicznościach straty Gibson Greetings mogły wprost znajdować przełożenie na zyski Bankers Trust. Kiedy w rezultacie transakcji Gibson Greetings stracił ponad 17 mln dolarów, Bankers Trust zaproponował zawarcie dodatkowego instrumentu pochodnego o dużym ryzyku, który mógł zredukować stratę do 3 mln lub mógł ją powiększyć do ponad 27 mln. Ostatecznie manewr się nie powiódł i Gibson Greetings powiększył swoje straty. W konsekwencji Gibson Greetings wytoczył Bankers Trust powództwo.

Jak ustalił sąd, przyczyną strat firmy Gibson Greetings było świadome wprowadzenie jej w błąd przez Bankers Trust i jej pracowników. Wewnętrzna dokumentacja transakcyjna Bankers Trust ujawniła, że po przekroczeniu dopuszczalnej straty, w celu jej ukrycia, pracownicy banku proponowali Gibson Greetings dodatkowe ryzykowne instrumenty pochodne. Z zapisów rozmów pracowników Bankers Trust wynika, że zaniżali oni rzeczywiste dane dotyczące strat przed Gibson Greetings. Wkrótce po wyjściu na jaw skandalu, sprawa skończyła się ugodą sądową, w wyniku której Gibson Greetings otrzymał od Bankers Trust ponad 14 mln dolarów.