Instrumenty pochodne

Instrument pochodny to taki instrument finansowy, którego wykorzystanie zależy od ceny odpowiadającego mu instrumentu bazowego. Instrumenty pochodne cieszą się coraz większą popularnością i zwiększającą się wartością obrotu na światowych rynkach finansowych. Na GPW w Warszawie, od pewnego już czasu, obroty na rynku terminowym znacznie przewyższają wartość obrotów rynku akcji. Popularność ta wynika z możliwości osiągania ponadprzeciętnych zysków, inwestowania na różnorakich rynkach, zabezpieczenia się przed ryzykiem. Za sprawą tych instrumentów finansowych można inwestować w:

• waluty,
• surowce,
• akcje oraz indeksy giełdowe,
• zmiany meteorologiczne ( wielkość opadów, temperatury).

Pozwalają one osiągać wysokie stopy zwrotu dlatego, że posiadają wbudowany w siebie mechanizm dźwigni finansowej. To właśnie za sprawą dźwigni, dysponując niskim kapitałem, można osiągać wielokrotnie wyższe zyski. Przy zastosowaniu stukrotnej dźwigni finansowej, zmiana ceny instrumentu bazowego o 1% daje zysk w wysokości 100%. Wyższe stopy zwrotu niosą za sobą wyższe ryzyko strat. Przekonał się o tym francuski bank Societe Generale, który za sprawą swojego maklera Jerome’a Kerviel’a poniósł stratę w wysokości 4,8 mld euro. Sytuacja ta miała miejsce gdy ów makler po zrealizowaniu nietrafnych transakcji, ukrył ten fakt i realizując kolejne transakcje starał się odzyskać utracone pieniądze.

Jednak inwestowanie w celu osiągania wyższych zysków nie jest jedynym czynnikiem, dzięki któremu instrumenty pochodne zwiększają swoją popularność. Świat finansów zmienia się bardzo szybko, występuje wiele czynników gospodarczych, na które przedsiębiorcy nie mają wpływu. Instrumenty pochodne nie tworzone tylko dla dużych korporacji, które zabezpieczają swoje potężne interesy. Z ich właściwości może skorzystać każdy, kto chce w jakiś sposób zabezpieczyć się przed zmianami cen czy innych zjawisk. Aby wyeliminować chociaż część ryzyka związanego go ze swoją działalnością, stosuje się instrumenty pochodne, które m.in. pozwalają zabezpieczyć się przed zmianami:

 

•  kursów walut, dotyczy przede wszystkim importerów, eksporterów, kredytobiorców,
•  stóp procentowych, szczególnie ważne kredytobiorców,
•  cen akcji, trendu na światowym rynku kapitałowym, istotne dla posiadaczy akcji,
•  cen towarów, dotyczy producentów, odbiorców towarów, rolników,
•  pogodowymi, tą dziedziną zainteresowani są producenci energii, rolnicy.

Każdy z nas w mniejszym lub większym stopniu zainteresowany jest aby powyższe czynniki kształtowały się na odpowiednim poziomie. Dotyczy to szerokiej gamy osób począwszy od rolników po przedsiębiorstwa produkcyjne i banki.

Można wyróżnić różnorakie typy instrumentów pochodnych, do najpopularniejszych należą kontrakty terminowe ( typu forward i futures), opcje, warranty i swapy.

Kontrakt terminowy jest zobowiązaniem do przeprowadzenia transakcji kupna-sprzedaży pewnej ilości instrumentu bazowego, przez obie strony tej umowy, po określonej cenie i określonym terminie. Wyróżnione są tu dwa typy: forward i futures, różnica pomiędzy nimi polega na tym, że pierwsze kończą się dostawą instrumentu bazowego i zawierane są poza giełdą, drugie natomiast zawierane są a rynku regulowanym i zazwyczaj rozliczane są pieniężnie, bez dostarczenia przedmiotu transakcji.
Opcja jest dokumentem stwierdzającym, dającym posiadaczowi prawo do nabycia (opcja kupna) bądź zbycia (opcja sprzedaży) papieru wartościowego lub innego instrumentu finansowego po określonej cenie i w określonym czasie. Opcja jest prawem a nie obowiązkiem czyli posiadacz opcji może ale nie musi wykorzystać swojego prawa.

Do najpopularniejszych typów opcji zaliczyć można:

• Opcja typu amerykańskiego. Opcję tego typu można wykonać w dowolnym dniu do terminu wygaśnięcia opcji.
• Opcja typu europejskiego. Ta opcja może być wykonana jedynie w dniu, odpowiadającym terminowi wygaśnięcia opcji.

Warranty, nieprzypadkowo omówione zaraz po opcjach, gdyż są one bardzo z nimi powiązane, a nawet można powiedzieć, że są tak samo skonstruowane. Różnica polega na tym, że opcje może wystawiać każdy uczestnik rynku, natomiast warranty emitowane są przez określone podmioty takie jak biura maklerskie czy banki.

Swap można określić jako umową między dwoma lub więcej podmiotami, które zobowiązują się wymienić pewnymi przepływami pieniężnymi. Warunki tej wymiany ustalone są w kontrakcie swapowym. Przedmiotem takiej umowy mogą być ceny papierów wartościowych, kursy walut, wysokość stóp procentowych czy nawet wysokość opadów.

Oto krótka charakterystyka derywatów. W poszczególnych działach opisane są szczegółowe możliwości ich wykorzystania oraz zalety i wady wynikające z ich zastosowania. Przedstawione są także strategie inwestycyjne, które można wykorzystać do zabezpieczenia się przed ryzykiem zmian cen i wartości poszczególnych instrumentów, ale i do osiągania ponadprzeciętnych zysków.